جمعیت شناسی جامعه ایران
جلسه اول
مورخ: ۲/۱۲/۹۱
منابع:
نام کتاب: تحلیل جمعیت شناسی
نویسنده: دکتر حبیب الله زنجانی
ناشر: انتشارات جامعه شناسان
انسان: 1. نیازهای زیستی مهمترین نیاز انسان میباشد 2. نیازهای روانی 3. نیازهای اجتماعی
انسان موجودی نیازمند و آموزنده است " جامعه پذیری " باید انسان را از هر سه نیاز مرتفع کند و از امکانات بلفعل و بلقوه استفاده کند.
جامعه از چند موءلف تشکیل شده است 1. جغرافیا 2. جمعیت 3. ابعاد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی
تعریف جمعیت شناسی: مطالعه جمعیتهای انسانی، مطالعه گروهی بر روی ابعاد این فرآیند که تعداد جمعیت، ساختار جمعیت تغییر و تحول جمعیت، تاکید دارد.
جلسه دوم
مورخ 12/12/91
هر علمی در هرحوزه ای که باشد به صورت پایه دارای 4 قسمت است 1. تعاریف 2. مفاهیم 3. موضوع 4. روش
موضوع جمعیت شناسی مطالعه جمعیت به لحاظ تعداد-ساختار و دگرگونی جمعیت است.
مطالعات جمعیت شناسی دو دوره را پشت سر گذاشته است 1. دوره پیش آماری 2. دوره آماری
گروه بندی های جمعیتی معمولا بر اساس سن (سن مداوم "مابین دو سن" و سن درست" سن دقیق تولد") جنس (زن یا مرد) توزیع مکانی (که خود بر دو نوع مولفه 1. نوع سکونت گاه و 2. تقسیمات اداری، سیاسی میباشد.)
توزیع موضوعی جمعیت: (مثل ساختار جمعیتی یک شهرستان) (وقایع جمعیت) شامل مرگ و میر-حوادث طبیعی-مهاجرت-زاد و ولد-ازدواج-بیماریهای واگیردار-واقعیتهایی است که به نوعی تعداد و ساختار را تغییر میدهد و موجب دگرگونی جمعیت میشود.
نقش دوگانه تحلیل وقایع جمعیت: این وقایع اتفاق افتاده بر جمعیت چه تاثیری برروی جمعیت گذاشته است. شدت تأثیرات و نوع تأثیرات این وقایع تا چه اندازه ای بوده است و این وظیفه تحلیل جمعیت شناس است مثل مطالعه زلزله بم.
افرادیکه آسیب دیدند، شدت روانی آن چقدر میباشد، نوع تغییراتی که در زندگی افراد ایجاد میکند چگونه است، تحلیل وقایع جمعیت باید به پیش بینی وضعیت برسد.
نقش دوگانه تحلیل وقایع جمعیتی: 1. تعداد و نوع گرایشاها در وقایع جمعیتی 2. شدت و زمان وقایع جمعیتی. بدین ترتیب هدف پیش بینی آینده محقق میشود.
تحلیل وقایع جمعیتی زمانی باید جامع باشد تا از نقش دوگانه خود به خوبی برآید، یعنی هم به بررسی تعداد و نوع گرایشها و عواملی که در وقایع جمعیتی موثر بوده اند بپردازد و هم به شدت و زمان وقایع جمعیتی توجه داشته باشد تا بتواند تا بتواند به هدف اصلی خود که همان چگونگی تحول جمعیت و پیش بینی آینده جمعیت میباشد دست یابد.
انواع روشهای تحلیل وقایع جمعیت: این روشها ارتباط مستقیم با موضوع وقایع دارد، در موضوعاتی که شبیه هم هستند از روشهای مشابه استفاده میشود.
روشهای تحلیل وقایع جمعیت ارتباط مستقیم با موضوع جمعیت شناختی ما دارد و شباهت های ساختاری وقایع موجب میگردد که از روش شناختی مشترکی برای آنان استفاده کنیم.
به عنوان مثال: پدیده مهاجرت و مرگ و میر هردو میتوانند به کاهش جمعیت منجر شوند و چون شباهتهای ساختاری با هم دارند از روشهای مشترک آماری نیز برای تحلیل این وقایع جمعیتی سود میبریم.
به طور کلی روشهای تحلیل جمعیتی به دو گونه 1. ساده و ابتدایی و 2. پیچیده و پیشرفته تقسیم بنده میشوند.
دو مسیر در تحلیل وقایع جمعیتی وجود دارد 1. مسیر طولی یا نسلی 2. مسیر مقطعی یا عرضی
مسیر طولی یا نسلی: منظور بررسی مستمر گروه خاصی از جمعیت با توجه به ویژگی یا ویژگیهای مورد مطالعه در طول زمان میباشد که به آن جمعیت، جمعیت پایه گفته میشود، حال اگر جمعیت پایه مورد مطالعه به نسل معینی تعلق داشته باشند آن را مطالعه نسلی مینامیم.
مسیر مقطعی یا عرضی: مطالعات مقطعی از آنجا مهم میباشدکه امروزه ضرورت گردآوری اطلاعات و آمار جمعیتی همزمان در زمینه های مختلف بیش از پیش افزایش یافته و برنامه ریزی های اجتماعی به دلیل ارتباط و اثر گذاری عوامل مختلف بر یکدیگر و تعامل بین آنها نمیتواند بدون شناخت همه جانبه این عوامل و شدت و ضعفشان صورت گیردو مطالعات مقطعی یا عرضی یا لحظه ای استفاده میشود، یعنی داده های مربوط به موضوعات مختلف را بطور همزمان در یک مقطع زمانی بدست می آورد.
جلسه سوم
مورخ 16/12/91
بازسازی و مقایسه داده های جمعیتی: داده های جمعیتی در زمان ها ومکان های مختلف گردآوری میشود.
در مواردی ما با تغییر تعاریف و مفاهیم و محدوده های مربوط به آنها مواجه هستیم، از این رو باید قبل از هر مقایسه و تحلیلی به بازسازی آنها در محدوده یکسان و با تعریف های یکسان شده بپردازیم و از طرفی وقایع جمعیتی اعم از مرگ و میر، زاد و ولد، و مهاجرت میتواند تغییرات بسیار زیادی را در داده های جمعیتی و در نهایت غیر معتبر شده آنها ایجاد نماید که این خود نیاز به بازسازی داده های جمعیتی را ضروری میسازد.
مفاهیم اساسی مرگ و میر:
1. تعداد مرگ و میر: به عنوان یک مفهوم است، شمار مرگ و میر های مشخص از جمعیت تعیین شده مورد مطالعه در یک بازه زمانی محدود و مشخص را تعداد مرگ و میر در آن جمعیت میگویند که معمولا در علم جمعیت شناسی یک سال تقویمی برای این بازه در نظر گرفته میشود.
2. شدت مرگ و میر: شدت: معادل فراوانی است. شدت مرگ و میر فراوانی نسبی مرگ و میر را در یک جمعیت مشخص و در یک زمان معین میگویند که معمولا در علم جمعیت شناسی یک سال تقویمی برای این بازه در نظر گرفته میشود که شدت مرگ و میر به میانه آن سال تقویمی مربوط میشود.
3. میزان و نسبت مرگ و میر: شدت مرگ و میر را در سنین یا در زمانهای مختلف به و سیله این دو مولفه اندازه گیری میکنند، منظور از میزان سنجش شدت مرگ و میر در جمعیت های واقع در سنین مداوم است در حالیکه مولفه نسبت اندازه گیری احتمال وقوع مرگ و میر از یک سن دریت تا سن درست دیگر است.
4. سطح مرگ و میر: در مطالعه مرگ و میر یک جمعیت در زمانهای مختلف برای نشان دادن شدت و ضعف مرگ و میر بکار میرود. مرگ و میر واقعه جمعیتی است که شدت آن بر اساس دو مولفه سن و جنس متفاوت است و براساس این دو مولفه، آن را با میزان های متفاوتی در علم جمعیت شناسی اندازه میگیرند.
سپاس ویژه از سرکار خانم جعفری